Co na to nasze macierzyństwo ma wpływ?

Macierzyństwo najogólniej rozumiane jest jako stawanie się matką, zaś ważną rolę odgrywają towarzyszące temu odczucia i doznania. Bycie matką obejmuje nie tylko okres po urodzeniu dziecka, zaczyna się on dużo wcześniej jeszcze przed zajściem w ciąże i stanowi przygotowanie kobiety do właściwego macierzyństwa.

Czynniki emocjonalne

         Po pojawieniu się pierwszego dziecka wiele kobiet doświadcza depresji poporodowej. Wyróżnia się trzy formy reakcji depresyjnych w zależności od czasu wystąpienia i nasilenia się objawów:

- "baby blues", tak zwany smutek matczyny, pojawia się bezpośrednio po porodzie u około 60 % matek i charakteryzuje się krótkotrwałymi stanami obniżenia samopoczucia;

- depresja nerwicowa, utrzymuje się od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy po porodzie i odnotowuje się ją u około 10-20% matek. Jej charakterystyczne objawy to poczucie bycia w dołku i obniżenie samopoczucia;

- poporodowa psychoza depresyjna, objawia się nasilonym smutkiem, przygnębieniem, wymagającym leczenia oraz specjalistycznej pomocy. Pojawia się u około 0,2% kobiet.

Dwie pierwsze reakcje obserwuje się dość często, ale są one przejściowe i normalne, a ich źródło upatruje się w zmianach hormonalnych oraz z trudem wejścia w nową rolę matki.

            Z przeprowadzonych badań wynika, iż stany te mają związek z układem endokrynologicznym, zmianami społecznymi, a także ze specyfiką przebiegu porodu oraz ciąży. 

Na podstawie badań przeprowadzonych w Danii na grupie 3 tysięcy kobiet, zdiagnozowano czynniki psychologiczne odpowiadające za większe skłonności do reakcji depresyjnych w pierwszym roku macierzyństwa, a należą do nich :

- większe koncentrowanie się na własnej osobie w czasie ciąży,

- subiektywne, negatywne odczucia w czasie ciąży i porodu,

- przewaga negatywnych emocji, smutku, i niepokoju po porodzie,

- niezadowolenie z opieki w czasie pobytu w szpitalu,

- odbieranie sytuacji jako braku wsparcia ze strony personelu szpitalnego i najbliższych osób,

- nieumiejętność oraz bark pomocy w czasie karmienia piersią,

- odseparowanie matki od dziecka na dłuższy okres czasu,

- pierwszy poród,

- zaprzeczanie ciąży i jej objawom,

- ogólne zachowanie i skłonności depresyjne w stresowych sytuacjach życiowych,

- problemy w relacjach z rodzicami, nierozwiązane konflikty z matką mogące utrudniać podjęcie nowej roli,

- konflikty w małżeństwie, w związku nasilające się po urodzeniu dziecka,'

- choroby matki lub dziecka po porodzie,

- problemy finansowe, mieszkaniowe, lęk przed problemami natury materialnej,

- brak wsparcia ze strony najbliższych osób,- zachowanie i temperament samego dziecka.

Te wszystkie czynniki rzutują na to, jak kobieta spostrzega i doświadcza macierzyństwa tuż po urodzeniu dziecka.          

Czynniki osobowościowe

            Wśród tych czynników szczególną uwagę należy zwrócić na kompetencje oraz aspiracje zawodowe kobiet. Kompetencje rodzicielskie pojmowane są jako umiejętności odnalezienia się w pełnieniu roli matki. Interakcje pomiędzy kobietą a dzieckiem przebiegają w dwóch kierunkach, zarówno matka wpływa na dziecko, jak również zachodzi zależność odwrotna. Dziecko w pewien sposób stymuluje rozwój rodziców, poprzez stawianie im nowych wyzwań oraz dostarczanie zupełnie nowych doświadczeń w wyniku obcowania razem.

            W badaniach przeprowadzonych w 1992 roku, w których uczestniczyło 30 małżeństw posiadających 3-miesięczne niemowlęta, przebadane zostały takie czynniki jak: motywy posiadania dziecka, przygotowanie do narodzin, pełnienie roli rodzica, sam poród, subiektywne odczucia w czasie porodu, okres po porodzie oraz warunki materialne. Wyniki wskazały, iż wiek i wykształcenie nie odgrywają ważnej roli w zachodzących zmianach rozwojowych na tym etapie. W przypadku matek istotne znaczenie odgrywa przygotowanie się do własnego rodzicielstwa, styl życia w czasie ciąży, akceptacja dziecka, a także interpretacja porodu jako zadania.  Obiektywna ocena porodu oraz subiektywna ocena okresu poporodowego nie wpływają znacząco na psychologiczną gotowość do pełnienia roli rodzicielskiej. Istotne znaczenie odgrywa aktywne wykorzystanie czasu ciąży oraz interpretacja nowych doświadczeń w trakcie i po narodzinach pierwszego dziecka.

            W przypadku aktywności zawodowej kobiety, które studiowały bądź pracowały nawet  w okresie zaawansowanej ciąży oraz myślały o szybkim powrocie do życia z przed porodu, częściowo zmieniały swoje plany, gdy dziecko było już na świecie. Tuż po urodzeniu maleje zainteresowanie pracą, a uwaga skupia się na nowym członku rodziny. Z drugiej strony kobiety, które szybko wróciły do pracy po porodzie, przeżywają w dużej mierze negatywne emocje od obniżenia nastroju do poczucia winy wynikającego z opuszczenia dziecka. 

Na poczucie winy składają się 3 czynniki:

- niespełnione oczekiwania – kobiety, które wracają szybko do pracy po porodzie, stawiają sobie wysokie wymagania i pragną być 100% matką i 100% dobrym pracownikiem, czego niestety nie udaje im się osiągnąć, a co prowadzi do pojawienia się frustracji,

- ambiwalencja – powstaje się dysonans pomiędzy potrzebą bycia z dzieckiem a realną oceną sytuacji, w wyniku czego pojawia się poczucie winy;- ograniczenie czasu spędzanego z dzieckiem 

– kobiety chcąc zrekompensować ich brak przy dziecku, chcą jak najwięcej czasu poza pracą mu poświęcić, nawet kosztem innych domowych obowiązków, co również może prowadzić do odczuwania poczucia winy.

            Z innych badań przeprowadzonych przez Krouse’go wynika, że kobiety pełniące rolę matki i pracujące charakteryzują się  większym poczuciem własnej wartości oraz posiadanych kompetencji, a także wyższą samooceną. Wykazują lepsze samopoczucie, niż matki siedzące w domu oraz są zdrowsze.

            W badaniach Strykowskiej przeprowadzonych na grupie kobiet aktywnych zawodowo, posiadających dzieci i bezdzietnych wyniki wykazały, iż posiadanie rodziny nie wpływa negatywnie na pełnienie roli zawodowej, ani na ich samopoczucie, a przynosi same pozytywy, jak: dojrzałe macierzyństwo, rozwój osobisty, lepsze relacje partnerskie oraz ogólne, wyższe zadowolenie z życia.         

Czynniki psychospołeczne

         W grupie czynników psychospołecznych należy uwzględnić relacje partnerskie z dziećmi oraz wsparcie ze strony innych osób. W przypadku relacji małżeńskich wielu autorów zwraca uwagę na zmiany dotyczące jakości związków po urodzeniu dziecka. Przed pojawieniem się nowego członka rodziny małżonkowie zaabsorbowani byli tylko sobą, okazywaniem sobie uczuć, W tym czasie mogły pojawiać się trudności z funkcjonowaniem razem, problemy finansowe, mieszkaniowe, co po urodzeniu dziecka, odczuwają jako przyrost obowiązków, nagromadzenie problemów, przemęczenie czy nawet wyczerpanie. Źródła takich odczuć pojawiające się głównie u matek badacze upatrują w niewielkiej codziennej opiece nad dzieckiem ze strony ojców. Nawet jeśli kobieta chce nauczyć się opieki i pielęgnacji nad niemowlęciem, niewielu ojców, chce w nich aktywnie uczestniczyć.

            W badaniach Cowan i Cowan  na grupie 131 ojców wykazano, iż ojcowie na opiekę nad dzieckiem przeznaczają 26 godzin tygodniowo, zaś kobiety 121. Jednakże  obserwuje się coraz większe zainteresowanie i chęć aktywnego uczestnictwa ojca w opiece nad nowym członkiem rodziny. Kobiety często odczuwają, że muszą poświęcać dziecku i obowiązkom domowym znacznie więcej czasu niż to sobie wyobrażały przed porodem, co również wpływa negatywnie na relacje partnerskie. W badaniach przeprowadzonych przez Belsky’ego, w których uczestniczyło 61 par małżeńskich, wykazano wyraźną tendencję do  oceny doświadczeń partnerskich  na mniej pozytywne niż przed pojawieniem się dziecka. Zasadniczym czynnikiem powodującym niezadowolenie z relacji małżeńskich jest rozbieżność pomiędzy realnym życiem a oczekiwaniami z okresu ciąży.

            Kobiety odczuwają nierealistycznie wysokie wymagania z jednoczesnym brakiem wsparcia ze strony partnera, co nasila dyssatysfakcję małżeńską. Pojawia się również poczucie niesprawiedliwości, powodujące stałe napięcie emocjonalne u kobiet, pozbawionych pomocy ze strony partnera. Jednak w przypadku kobiet, dla których samodzielna opieka nad dzieckiem ma duże znaczenie, sygnalizują one mniejsze niezadowolenie oraz niższe poczucie dyskomfortu, a większość z nich odczuwa gratyfikację pełniąc rolę macierzyńską.

            Powyższe stwierdzenia wskazują, iż obniżenie małżeńskiej satysfakcji po pojawieniu się dziecka jest spowodowane rozbieżnością miedzy potrzebami kobiety a wsparciem ze strony partnera. W sytuacji gdzie ojciec angażował się w opiekę nad dzieckiem oraz prace domowe, poziom zadowolenia z relacji małżeńskich wyraźnie rósł, a także miało to pozytywny wpływ na zmniejszenie się prawdopodobieństwa wystąpienia depresji poporodowej. W przypadku wsparcia ze strony innych osób, na podstawie badań przeprowadzonych przez Oakley wykazano, iż kobiety, mające  kontakty po urodzeniu dziecka z innymi matkami, miały możliwość porównania swoich doświadczeń z innymi, przez co lepiej rozwiązywały problemy związane z opieką nad dzieckiem, a doświadczenia temu towarzyszące oceniały jako mniej frustrujące.

            W badaniach przeprowadzonych przez Sasa i współpracowników na grupie matek odczuwających lęk i niepokój o charakterze depresyjnym w czasie ciąży i po porodzie, i które nie uzyskiwały wsparcia ze strony najbliższych, dowiedziono, iż wykazywały one słabe postawy macierzyńskie oraz negatywnie zabarwione były ich relacje z dzieckiem, niż w grupie kobiet z wysokim poziomem wsparcia. W pierwszych miesiącach na postawy macierzyńskie duży wpływ mają kontakty z własnym dzieckiem. W badaniach przeprowadzonych przez Pickman-Sargent wykazano, że kobiety, których dzieci były płaczliwe, niespokojne, wykazywały gorszą adaptację do roli matki, co wskazuje, że nastawienie matki do dziecka oraz interpretacja macierzyństwa uwarunkowane są również samym zachowaniem niemowlęcia, co z kolei prowadzi do wniosku, iż kobiety mające spokojne dzieci, mają łatwiejsze macierzyństwo, niż kobiety, których dzieci są niespokojne.

            Uczestnictwo męża/partnera w zajmowaniu się dzieckiem, ma duży wpływa na, to jak kobieta odbiera macierzyństwo oraz aktualną sytuację życiową.